Yeşilçam’ın usta isimlerinden Fatma Girik, Covid-19’a bağlı zatürre tedavisi görüyorken, çoklu organ yetmezliği sonucu hayatını kaybetti. Peki, ünlü oyuncu Girik’in yaşamını yitirmesiyle gündeme gelen çoklu organ yetmezliği nedir?
Uzmanlara göre, Covid-19 hastalarından hastalığı şiddetli geçirenlerin bir kısmında, çoklu organ yetmezliği görülebiliyor. Covid-19 enfeksiyonu, insanlarda ağır solunum yolu enfeksiyonuna, solunum yetmezliğine, septik şok ve çoklu organ yetmezliklerine neden olabiliyor.
Oldukça ciddi bir klinik sendrom olan çoklu organ yetmezliği, kan dolaşımına mikrop girmesiyle başlar. Kanda enfeksiyon ya da sepsis adı verilen bu tablo sonunda hayati organlar iflas edebilir.
Kanda enfeksiyon gelişimine yol açan her sebep, çoklu organ yetmezliğine neden olabilir. Bu sebepler:
Pnömoni (zatürre): Özellikle sonbahar ve kış aylarında artış gösteren akciğerlerin iltihaplanması sonucu tedavisiz kalan hastalarda mikroplar kana yayılarak çoklu organ yetmezliğine neden olabilir.
Konjestif kalp yetmezliği: Kalp yetmezliği olarak da bilinen tabloda kalp kası zayıflar ve kalp yeterli kanı vücuda gönderemez. Bunun sonucunda yeteri kadar kanlanamayan organlarda yetmezlik gelişebilir.
Ani kalp durması: Kalp krizi, kazalar gibi sebeplere bağlı olarak aniden kalp durması görülen hastalarda kan dolaşımı kesildiği için organlara yeteri kan ulaştırılamaz ve çoklu organ yetmezliği tablosu görülebilir.
Sindirim sistemi kanamaları: Yemek borusundaki yırtıklar, mide kanamaları, bağırsaklarda meydana gelen kanamalar sonucu hastalarda kısa sürede şoka ve akabinde çoklu organ yetmezliğine neden olabilir.
Toksik ajanlar: Bazı ilaçların normal dozdan daha fazla tüketilmesi sonucu hastalarda çoklu organ yetmezliği tablosu görülebilir.
Travma: Ciddi kan kayıplarının görüldüğü travmalar sonucu vücudun kan dolaşımı bozulduğu için hastalarda çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
Pankreatit: Pankreasın özellikle safra kesesi taşına ve alkole bağlı olarak iltihaplanması tablosuna akut pankreatit adı verilir. Akut pankreatit gelişmesi sonucunda hastalarda öncelikle şok sonrasında ise çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
Yanık: Şiddetli ve vücut alanının çoğunun kaplandığı yanık hastalarında sıvı dengesi bozulduğu için çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
Çoklu organ yetmezliğinin meydana geldiği hastalarda belirtiler, organlara yeteri kadar kan ve oksijen gönderilememesi sonucu ortaya çıkar.
– Kan basıncının düşmesi: Damarlarda dolaşan kanın miktarındaki azalmaya bağlı olarak hipotansiyon adı verilen tansiyonun düşük seyretmesi durumu ortaya çıkabilir. Düşük kan basıncına bağlı olarak hastalarda baş dönmesi, halsizlik, bulantı – kusma, vücut ısısının düşmesi, aşırı terleme, nefes darlığı ve depresyon ortaya çıkabilir.
– Solunum yetmezliği: Akciğerlere giden kanın yetersiz kalması durumunda solunum yetmezliği gelişir. Solunum yetmezliği durumunda; nefes darlığını takiben nefes alıp vermede hızlanma, özellikle dudak, parmak uçları ve tırnak kenarlarının mavi – mor renk aldığı siyanoz tablosu, öksürük ya da hırıltı, baş ağrısı, kalp atışlarının düzensizleşmesi, kalp atış hızında artma, kas seğirmeleri görülür.
– Böbrek yetmezliği: Böbreklere yetersiz kan gitmesi sonucunda; idrar miktarında azalma, vücutta biriken fazla sıvıya bağlı olarak bacaklarda, ayak bileklerinde ve ayaklarda şişme / ödem, sebebi bilinmeyen nefes darlığı, kalıcı mide bulantısı, göğüste ağrı ya da basınç hissi, aşırı uyuşukluk ya da yorgunluk, ileri evrelerde ise akıl karışıklığı, havale ya da koma görülebilir.
– Beyne giden kan akımında azalma: Beyne giden kan akımının azalması sonucu erken evrelerde; yüzün tek tarafında kayma ile kendini gösteren kısmi yüz felci, vücudun tek tarafında aniden ortaya çıkan ve daha önce görülmeyen his kaybı / kuvvetsizlik, konuşmada bozulma ve geçici körlükortaya çıkarken ileri evrelerde hastalar komaya görülebilir.
Çoklu organ yetmezliğinin erken fark edilmesi tedavide çok önemlidir. Aksi takdirde sadece enfeksiyonun olduğu organ değil kalp, böbrek, solunum sistemi organları ve nihayetinde beyin fonksiyonları azalır. Hastalığın tedavisiz kalacağı doğal seyrinde gelişen ciddi solunum yetmezliği kişiyi solunum makinesine mahkum edebilir. Böbrek fonksiyonlarının azalması acil diyaliz ihtiyacı doğurabilir. Kana yayılan immünomodülan maddeler kalp kasına zarar vererek kalbin yetersiz çalışmasına neden olur. Bu da kan dolaşımını azaltır ve zaten dengesi bozulmuş olan hayati organlar bir de kansız kalmaya başlar.
Çoklu organ yetmezliği, tanısı kolay konulamayan ancak hızlı tanı konulmadığında ölümcül seyreden bir tablodur. Çoklu organ yetmezliğinde erken tanı, diğer hastalıklar gibi hayat kurtarıcıdır.